પુરક પોષણ યોજના (દૂધ સંજીવની) | Purak Poshan Yojana

ભારત જેવા વિકાસશીલ દેશમાં ઘણા અંશે કુપોષણ જેવી સમસ્યા જોવા મળે છે. નાના બાળકોથી લઈને મોટાઓને પણ આવી પરેશાની જોવા મળે છે. તેથી બાળકીઓ માટે પૂરક પોષણ યોજના શરૂ કરવામાં આવી છે.

નાની વયની બાળકીઓ જે આર્થિક રીતે પછાત વર્ગમાંથી આવતી હોય છે. તેવી કન્યાઓ માટે આ યોજના ખાસ છે. કારણ કે આના થકી પોષણ યુક્ત આહાર અને દૂધ જેવી સુવિધાઓ મળવા પાત્ર હોય છે.

બાળકોના શરીરમાં પ્રોટીન, વિટામિન્સ, મિનરલ્સ, પોટેશિયમ, કેલ્શિયમ અને કૈલોરીની જરૂર હોય છે. પરંતુ અમુક પરિવારો પોતાના બાળકો માટે આ પ્રકારનું પોષણ યુક્ત આહાર મેળવી શકતા નથી.

પૂરક પોષણ સંજીવની યોજના

ગરીબ તથા કુપોષિત વર્ગના બાળકોને આ સહાય યોજના દ્વારા એક સારો અને આરોગ્યપ્રદ આહાર આપવામાં આવે છે. આવા ભોજન થાકી તેમનો શારીરિક અને માનસિક વિકાસ બંને સારી રીતે થઇ શકે છે.

યોજના હેઠળ બાળકોને ગરમ દૂધ પણ આપવામાં આવે છે. સાથે સાથે પોષણ યુક્ત અને સ્વાદિષ્ટ ભોજન પણ અપાય છે. અહીં શિક્ષણની સાથે સાથે તેઓના આરોગ્યની પણ સાર સંભાળ લેવાય છે.

બાળકોના ભોજનમાં ગુણવત્તા વાળા ચોખા, તુવેળ દાળ, ચણા દાળ, સોયાબીન તથા અન્ય શાકભાજી આપવામાં આવે છે. જેના થકી તેમના શરીરમાં રહેલ કુપોષણની સમસ્યા સરળતાથી દૂર થઇ જાય છે.

• ભોજન બિલ સહાય યોજના

પૂરક પોષણ સહાય યોજનાની પુરી માહિતી

દરેક નાના કે મોટા જીવિત વ્યક્તિઓને પોતાના શરીર માટે અમુક પોષણ યુક્ત આહારની જરૂરિયાત હોય છે. તેના માટે શરૂ કરવામાં આવેલી આ લાભકારી યોજના અંગેની સંપૂર્ણ માહિતી તમે નીચે દર્શાવેલા ટેબલમાં જોઈ શકો છો.

પુરક પોષણ સહાય યોજનાનો મુખ્ય હેતુ

દરેક સરકારી યોજનાનો કોઈને કોઈ એક મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય હોય છે. એવી જ રીતે આ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દેશના બાળકોને કુપોષણ મુક્ત કરવાનો છે. જેથી તેમને શાળાએથી જ યોગ્ય આહાર થઇ શકે. આવી જ રીતે પૂરક પોષણ યોજનાનો મુખ્ય હેતુ એ જ છે કે દરેક બાળકને પોષણ વાળો આહાર મળી રહે.

જેટલી પણ કન્યાઓ શાળાએ જતી હોય તેવી તમામ વિદ્યાર્થીનીઓને આ યોજનાનો લાભ મળતો હોય છે. યોજના થકી મહિલા કેળવણી માટેનો સરકાર દ્વારા કરવામાં આવતો એક શ્રેષ્ઠ પ્રયાસ છે. જેનો અસર ફક્ત એક જ ક્ષેત્રમાં નહીં પણ અનેક ક્ષેત્રમાં હકારાત્મક જોવા મળે છે.

પુરક પોષણ યોજના યોજનાની પાત્રતા

જે લોકોની પરિસ્થતિ આર્થિક રીતે નબળી હોય તેઓને ધ્યાનમાં રાખતા જ આ યોજનાનું નિર્માણ થયું છે. આ ગુણકારી યોજનાના બધા જ પાત્રતા માપદંડોની જાણકારી નીચે પ્રમાણે આપેલી છે.

વિદ્યાર્થીની પાત્રતા

• ધોરણ 1 થી 12 માં અભ્યાસ કરતી કન્યાઓ
• સરકારી/સરકાર માન્ય આશ્રમશાળા/છાત્રાલયમાં અભ્યાસ
• ગ્રામીણ અને આદિવાસી વિસ્તારની કન્યાઓ
• આર્થિક રૂપે નબળા વર્ગની કન્યાઓ

કુટુંબની વાર્ષિક આવક

• ગ્રામ્ય વિસ્તાર: ₹2.50 લાખ કરતાં ઓછી
• શહેરી વિસ્તાર: ₹3.00 લાખ કરતાં ઓછી

શૈક્ષણિક પાત્રતા

• નિયમિત અભ્યાસક્રમમાં નોંધાયેલ
• શૈક્ષણિક વર્ષમાં ઓછામાં ઓછી 75% હાજરી
• વર્ગમાં સારી શૈક્ષણિક પ્રગતિ

વયની મર્યાદા

• 6 થી 18 વર્ષ વચ્ચેની કન્યાઓ
• અનાથ/અર્ધ-અનાથ બાળકોને પ્રાધાન્ય

અન્ય પાત્રતા

• SC/ST/OBC કક્ષાની કન્યાઓને પ્રાથમિકતા
• ગરીબી રેખા નીચે (BPL) જીવતા પરિવારની કન્યાઓ
• વિકલાંગ બાળકીઓને વિશેષ સહાય

બાદ કરવામાં આવતી વ્યક્તિઓ

• જે કન્યાઓ ખાનગી શાળામાં અભ્યાસ કરે
• કુટુંબની વાર્ષિક આવક નક્કી કરેલ મર્યાદાથી વધુ
• ઘરે રહીને અભ્યાસ કરતી કન્યાઓ

પ્રમાણત્રો

• જાતિ પ્રમાણપત્ર
• આવક પ્રમાણપત્ર
• શાળા પ્રમાણપત્ર
• રેશનકાર્ડ
• આધાર કાર્ડ

અરજી પ્રક્રિયા

• શાળા મારફત ઓનલાઈન/ઑફલાઇન અરજી
• વાર્ષિક નવીકરણ
• સમયસર દસ્તાવેજ જમા કરાવવા

બાળકીઓ માટે મફત ગણવેશ સહાય યોજના

પૂરક પોષણ સહાય યોજના માટેના દસ્તાવેજો

અનેક શાળાએ જતી બાળકીઓ આ યોજનાનો લાભ લેવા માટે યોગ્ય ગણાય છે. આની અરજી પ્રક્રિયા માટે અમુક ચોક્કસ દસ્તાવેજોની જરૂર પડે છે. આવા તમામ ડોક્યુમેન્ટ્સની મુખ્ય યાદી આ મુજબ છે.

• આધાર કાર્ડ (મૂળ અને ઝેરોક્સ)
• જન્મ પ્રમાણપત્ર
• શાળાનું વર્તમાન અભ્યાસ પ્રમાણપત્ર
• શૈક્ષણિક પ્રમાણપત્ર (છેલ્લા વર્ષનુ)
• રેશન કાર્ડ
• આવક પ્રમાણપત્ર
• ગ્રામ પંચાયત પ્રમાણપત્ર
• તાલુકા શિક્ષણ અધિકારીનું ભલામણ પત્ર
• બેંક પાસબુક (ફોટો સાથે)
• શાળા/છાત્રાલયનુ પ્રમાણપત્ર
• બધા દસ્તાવેજોની ઝેરોક્સ (2-3 કૉપી)
• સ્વ-પ્રમાણિત નકલો
• પાસપોર્ટ સાઇઝ ફોટા

પૂરક પોષણ યોજનાના લાભ

પોતાના નામ પ્રમાણે જ આ યોજના અત્યંત સારી અને મહત્વ પૂર્ણ છે. કારણ કે આના થકી ભૂખ્યા તથા ગરીબ વર્ગના બાળકોને એક પોષણ યુક્ત આહાર પૂરો પડે છે.

યોજના થકી મળવા પાત્ર ગણાતા તમામ લાભોની જાણકારી નીચે મુજબ છે.

• પૌષ્ટિક અને સંતુલિત આહાર મળે છે, જેમાં પ્રોટીન, વિટામિન, ખનિજ તત્વો અને પોષક તત્વોનો સમાવેશ થાય છે.
• દૈનિક 600-700 કેલેરી જેટલો પૌષ્ટિક આહાર પૂરો પાડવામાં આવે છે.
• વિકાસ માટે જરૂરી પોષક તત્વોનું પ્રમાણ યોગ્ય રીતે જાળવવામાં આવે છે.
• શારીરિક અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સુધારવામાં મદદ મળે છે.
• પૌષ્ટિક આહારને કારણે વિદ્યાર્થીઓમાં ઉર્જા અને સ્ફૂર્તિ વધે છે.
• શૈક્ષણિક કાર્યમાં વધુ સક્રિય અને સતર્ક રહેવાની ક્ષમતા વિકસે છે.
• વિદ્યાર્થીઓના કુટુંબને ભોજન ખર્ચમાંથી રાહત મળે છે.
• વાર્ષિક લગભગ ₹4000-5000 નો આર્થિક લાભ મળે છે.
• ગ્રામીણ અને આર્થિક રૂપે પછાત પરિવારોને વધુ સહાય મળે છે.
• સામાજિક ન્યાય અને સમાનતાને બળ મળે છે, જેના થકી સમાજ પર હકારાત્મક પ્રભાવ પડે છે.
• બાળકોને પોષણ યુક્ત આહાર મળવાના કારણે તેમની રોગ પ્રતિરોધક ક્ષમતા વધે છે.

પૂરક પોષણ યોજનાની અરજી પ્રક્રિયા

આમ તો શાળા તથા મહાશાળામાં અભ્યાસ કરતી વિદ્યાર્થીનીઓ સરળતાથી આનો લાભ લઇ શકે છે. પરંતુ તેની અરજી માટે લોકો સંપૂર્ણ રીતે માહિતગાર હોતા નથી. પરિણામે તેઓ યોજના અંગેનો ફાયદો મેળવવા માટે સક્ષમ પણ ગણાતા નથી.

આ વાતને ધ્યાનમાં રાખતા સંપૂર્ણ અરજી પ્રક્રિયાને અમે અહીં સરળ શબ્દોમાં પ્રસ્તુત કરી છે.

• સૌ પ્રથમ, અરજદારે પોતાના આધાર કાર્ડ, રેશન કાર્ડ, અને જાતિનો દાખલો સાથે રાખવા પડશે, જેથી પાત્રતા સ્પષ્ટ થઈ શકે.
• અરજદારે નજીકના આંગણવાડી કેન્દ્ર અથવા સ્થાનિક પંચાયત કચેરીમાં જઈને પૂરક પોષણ યોજનાનું અરજી ફોર્મ મેળવવાનું રહેશે.
• ફોર્મ ભરતી વખતે, તમામ વિગતો જેવી કે પૂર્ણ નામ, સરનામું, ઉંમર, કુટુંબના સભ્યોની વિગત, અને પાત્રતાના પુરાવા સાચી રીતે ભરવાના રહેશે.
• પૂર્ણ કરેલ અરજી ફોર્મ સાથે જરૂરી પ્રમાણપત્રો સંલગ્ન કરીને સંબંધિત કચેરીમાં જમા કરાવવાના રહેશે.
• અરજી ચકાસણી બાદ, લાયક ઠરતા લાભાર્થીઓને ત્વરિત મંજૂરી આપવામાં આવશે અને તેમને યોજનાના લાભ મળવાપાત્ર થશે.
• અરજદારોએ અરજી પ્રક્રિયા દરમિયાન ધ્યાનપૂર્વક સૂચનાઓનું પાલન કરવું જોઈએ અને જ્યાં કોઈ મુંઝવણ હોય ત્યાં સ્થાનિક અધિકારીઓનો સંપર્ક કરવો.

યોજના અંગેની મહત્વની જાણકારી

સરકાર દ્વારા પ્રજાના કલ્યાણને ધ્યાનમાં રાખતા બનાવવામાં આવેલી આ યોજનાને બાળકો દ્વારા ખુબ જ સારો પ્રતિભાવ પ્રાપ્ત થયો છે. સરકારી શાળાઓમાં અભ્યાસ કરતા છાત્રો આનો લાભ સરળતાથી લઇ શકે છે. 

યોજના થકી અનેક બાળકોને પોતાનું દૈનિક અને ગુણવત્તા યુક્ત ભોજન પ્રાપ્ત થાય છે. આ ભોજન સ્વાસ્થ્ય માટે સારું હોવાની સાથે સાથે સ્વાદમાં પણ ખુબ જ સારું હોય છે. દેશના એક મોટા ગરીબ વર્ગના બાળકો માટે આ સ્કીમ આશીર્વાદ રૂપ સાબિત થઇ છે.

કહેવાય છે કે સ્વસ્થ આહાર લેવાથી શરીર તો સારું થાય છે જ. પણ સાથે સાથે આના કારણે દિમાગી વિકાસ પણ ઝડપી બને છે. તેથી આ સ્કીમ દ્વારા ઉચ્ચ ગુણવત્તા તથા પૌષ્ટિક ગુણોથી ભરપૂર અનાજ આપવામાં આવે છે. તેનાથી સારું ભોજન બની શકે છે.

પૂરક પોષણ સંજીવની યોજના અને શાળાઓ

શિક્ષણની પહેલ કરતી તથા બાળકોના સ્વાસ્થ્ય સાથે જોડાયેલી આ સંજીવની યોજનાને સામાન્ય લોકો દ્વારા ખુબ જ પસંદ કરવામાં આવે છે. યોજનામાં બાળકોને સવારમાં દૂધ તથા પૌષ્ટિક નાસ્તો આપવાની જોગવાઈઓ પણ કરવામાં આવી છે.

બપોરના આહાર સ્વરૂપે આમાં મધ્યાહ્ન ભોજન આપવામાં આવે છે. જ્યાં વાર પ્રમાણે દરરોજ નવા અને સ્વાદ પૂર્ણ આહાર મળવા પાત્ર છે. અમુક સમય સમય પર અહીં મીઠાઈમાં સુખડી બનાવીને પણ વહેંચવામાં આવે છે.

બાળકોને દરરોજ નવું અને સ્વાદ પૂર્ણ ખાવાનું મળે તો તેઓને નિશાળે નવા માટે પ્રોત્સાહન પ્રાપ્ત થાય છે. નાનાથી લઈને મોટા વર્ગના દરેક બાળકો આનો લાભ લઇ શકે છે. જો કે સરકાર દ્વારા સંચાલિત થયેલી શાળાઓમાં જ આનો લાભ મેળવવો શક્ય છે.

• જ્ઞાનસેતુ મેરીટ સ્કોલરશીપ યોજના

પૂરક પોષણ સ્કીમની વિશેષતા

મહિલા અને બાળ વિકાસ સહકારિતા વિભાગ દ્વારા બનાવેલી આ યોજનાના અનેક લાભ તથા તેની ઘણી વિશેષતાઓ રહેલી છે. આ સ્કીમ ખાસ કરીને લોકોના કલ્યાણ અને તેમના જીવન ધોરણને સુધારવા માટે પ્રયાસ કરે છે.

પૂરક પોષણ સંજીવની યોજના વિશેની તમામ વિશેષતાઓને અમે અહીં નીચે દર્શિત કરી છે.

• પુરક પોષણ યોજના રાજ્યના વિદ્યાર્થીઓ માટે પોષણ સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવાની એક અગત્યનીપહેલ છે.
• આ યોજનાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય બાળકોના પોષણ સ્તરને સુધારવા અને કુપોષણ સામે લડવા માટે સમર્પિત છે.
• યોજના અંતર્ગત શાળાના વિદ્યાર્થીઓને પૌષ્ટિક આહાર પૂરો પાડવામાં આવે છે, જેમાં પ્રોટીન, વિટામિન અને ખનિજ તત્વોનો સમાવેશ થાય છે.
• પુરક પોષણ યોજના ગ્રામીણ અને શહેરી વિસ્તારોના બધા સરકારી અને સહાયક અનુદાનિત શાળાઓને આવરી લે છે.
• યોજના 6 થી 14 વર્ષના બાળકોને મફત પૌષ્ટિક ભોજન પૂરું પાડે છે, જે તેમના શારીરિક અને માનસિક વિકાસ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• વિદ્યાર્થીઓને દરરોજ ન્યૂનતમ 500 કિલો કેલેરીઝ અને 12-15 ગ્રામ પ્રોટીન યુક્ત ભોજન આપવામાં આવે છે.
• આ યોજના માધ્યમિક શાળાઓમાં વિદ્યાર્થીઓમાં ઉપસ્થિતિ વધારવા માટે પણ મદદ કરે છે.
• પોષણ યુક્ત આહાર તૈયાર કરવા માટે સ્થાનિક મહિલા સ્વસહાય જૂથોને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.
• યોજનાનું ધ્યેય કુપોષણ ઘટાડવા અને વિદ્યાર્થીઓના સમગ્ર વિકાસને ગતિ આપવાનું છે.
• વિદ્યાર્થીને પોષક તત્વોથી ભરપૂર ભોજન પૂરું પાડવામાં આવે છે, જેમાં દાળ, ભાત, શાક, મરચા, અને કાકડી જેવા પદાર્થોનો સમાવેશ થાય છે.
• યોજનાને અંતર્ગત ગુણવત્તાયુક્ત ભોજન પૂરું પાડવા માટે નિયમિત તપાસ અને ઓડિટ કરવામાં આવે છે.
• બાળકોને પૌષ્ટિક ભોજન પૂરો પાડવા ઉપરાંત, તેઓને સ્વચ્છતા અને પોષણ વિશેની જાગૃતિ પણ આપવામાં આવે છે.
• સ્થાનિક સમુદાય, શાળા સ્ટાફ અને પાલકોને યોજનાની પ્રક્રિયામાં સક્રિય ભાગીદાર બનાવવામાં આવે છે.
• યોજના અંતર્ગત પ્રાથમિક શાળાઓના બાળકોને પણ ગરમ પૌષ્ટિક ભોજન પૂરું પાડવામાં આવે છે.
• વર્ષના 220 કાર્ય દિવસો દરમિયાન નિયમિત રૂપે પૌષ્ટિક ભોજન આપવામાં આવે છે.
• લૈંગિક સમાનતા અને સામાજિક ન્યાયને ધ્યાનમાં રાખીને યોજનાનું નિયોજન કરવામાં આવ્યું છે.
• વિદ્યાર્થીઓના પોષણ સ્તરની નિયમિત તપાસ કરવામાં આવે છે, જેથી તેમના સ્વાસ્થ્ય પર ત્વરિત ધ્યાન આપી શકાય.
• યોજનાથી ગ્રામીણ વિસ્તારોના વિદ્યાર્થીઓને વધુ ને વધુ લાભ મળે છે, જેથી શૈક્ષણિક સમાનતા સુનિશ્ચિત કરી શકાય.
• આ યોજના ભારત સરકાર અને રાજ્ય સરકાર દ્વારા સંયુક્ત રૂપે અમલમાં મૂકવામાં આવી છે, જે દેશના ભાવિ પેઢીની પોષણ સુરક્ષાને મજબૂત બનાવવા માટે મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.

સવાલ જવાબ (FAQ)

અનેક યોજનાઓની જેમ જ પૂરક પોષણ દૂધ સંજીવની યોજનાને લઈને પણ લોકોમાં ઘણા પ્રશ્નો જોવા મળે છે. આવા સવાલોમાંથી મુખ્ય સવાલોના જવાબ અહીં આપવામાં આવેલા છે.

(1) પૂરક પોષણ યોજનાં શું છે તેની માહિતી આપો?

ખાસ કરીને ગરીબ વર્ગની શાળાએ જતી બાળકીઓના દૈનિક આહારને ધ્યાનમાં રાખતા બનાવવામાં આવેલી યોજનાને પૂરક પોષણ યોજના કહેવામાં આવે છે.

(2) પૂરક પોષણ સહાય યોજનાનો લાભ કોણ લઇ શકે છે?

દરેક સરકારી નિશાળોમાં જતી બાળકીઓ આ યોજનાનો લાભ લઇ શકવા માટે યોગ્ય ગણાય છે.

(3) યોજના હેઠળ બાળકોને કેવા પ્રકારનું ભોજન આપવામાં આવે છે?

યોજના હેઠળ બાળકોને ગુણવત્તા યુક્ત, પૌષ્ટિક અને સ્વાદ પૂર્ણ ભોજન આપવામાં આવે છે.

• કન્યાઓ માટે પોસ્ટ મેટ્રીક શિષ્યવૃતિ યોજના

આશા કરુ છુ પૂરક પોષણ યોજના અંગેની પુરી માહિતી સારી રીતે આપી શકી છુ. તો મળીએ નવી પોસ્ટમાં એક નવી જાણકારી સાથે ત્યાં સુધી ટેક કેયર.